Los códices miniados de la biblioteca del Príncipe de Vianaun intento de reconstrucción

  1. Planas Badenas, Josefina 1
  1. 1 Universitat de Lleida. Departamento de Historia del Arte e Historia Social
Revista:
Anales de historia del arte

ISSN: 0214-6452

Año de publicación: 2017

Número: 27

Páginas: 17-43

Tipo: Artículo

DOI: 10.5209/ANHA.57480 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso abierto editor

Otras publicaciones en: Anales de historia del arte

Resumen

El presente análisis aborda el estudio de los códices iluminados que pertenecieron a Carlos de Aragón y Évreux, Príncipe de Viana, basado en dos líneas maestras trazadas a partir de la lectura del inventario de sus bienes, realizado a raíz de su muerte en Barcelona, el día 21 de Septiembre de 1461. Por una parte, se analizan los manuscritos atesorados en su capilla privada, descritos por la documentación y por otra, se efectúa un intento de aproximación a su biblioteca, haciendo especial énfasis en los ejemplares iluminados que han perdurado hasta nuestros días. La participación de determinados miniaturistas, entre ellos Guillermo Hugo de Luseyo, incorporado al séquito principesco en Sicilia, permite aquilatar la viabilidad de las rutas artísticas establecidas entre Nápoles, Sicilia y Barcelona durante este período.

Referencias bibliográficas

  • ALTADILL, Julio: “La biblioteca y monetario del príncipe de Viana”, Boletín de la Comisión de Monumentos Históricos y Artísticos de Navarra, 9, 1918, pp. 184-189. 48
  • ARENAS-DOLZ, Francisco: “Hacia el margen ético. Gabriel Altadell y un manuscrito ¿medieval? Británico de la Ética Nicomáquea de Aristóteles”, Estudios Clásicos, XLIV, 121, 2002, pp. 73-85.
  • AVRIL, François ; ANIEL, Jean-Pierre ; MENTRÉ, Mireille ; SAULNIER, Alix et ZALUSKA, Yolanta, Manuscrits enluminés de la Péninsule Ibérique, París, Bibliothèque Nationale, 1983, pp. 120-121, nº 135, pl. LXXI. Copia digital en: gallica.bnf.fr/Bibliothèque Nationale de France.
  • AVRIL, François ; ANIEL, Jean-Pierre ; MENTRÉ, Mireille ; SAULNIER, Alix et ZALUSKA, Yolanta : Manuscrits enluminés de la Péninsule Ibérique, pp. 120-121, nº 135.
  • AVRIL, François: “Un Bréviaire Royal du XIV siècle. Trésor National acquis par la BnF”, Art de l’enluminure, 60 (2017), pp. 4-62
  • AZCONA, José M.: “El Príncipe de Viana. Escritos del Príncipe. Fuentes históricas. Iconografía”, Príncipe de Viana, 2, 1941, pp. 83-88.
  • BACKHOUSE, Janet: The Illuminated Manuscript, Londres 2006 (6ª edición), p. 65, lám. 54.
  • BALAGUER Y MERINO, Andrés: “D. Pedro el Condestable de Portugal considerado como escritor, erudito y anticuario”, Revista de Ciencias Históricas, II, 1881, p. 400 nº 34.
  • BARRETO, Joana : La Majesté en images. Portraits du pouvoir dans la Naples des Aragon, Roma, École Française de Rome, 2013, p. 149, nota 235.
  • BEER, Rudolf: Handschriftenschätze Spaniens, Viena, In commission bei C. Gerold’s sohn, buchhändler der K. Akademie der wissenschaften, 1894, pp. 85-88. 45
  • BERTALOT, Ludwig: Studiem zum italienischen und deutschen humanismus, II, Roma, Edizione di Storia e Letteratura, 1975, p. 275. Bibliography of Old Spanish Texts, compiled by Charles B. Flaulhaber et al., with the assistance of Jean Lentz, Madison (Wi), Hispanic Seminary of Medieval Studies 1984 (3ª edición), p. 62, nº 850.
  • BLAY MANZANERA, Vicenta: “A propósito de las relaciones literarias de D. Carlos de Viana: poeta y humanista”, Medioevo y Literatura, Actas del V Congreso de la Asociación Hispánica de Literatura Medieval, (Granada, 27 septiembre-1 octubre 1993), I (ed. Juan Paredes), Granada 1995, p. 351.
  • BOFARULL I SARTORIO, Manuel: “Inventario de los bienes del Príncipe de Viana”, p. 143. 74
  • BOFARULL Y SARTORIO, Manuel: “Apéndice al levantamiento y guerra de Cataluña en tiempos de don Juan II. Documentos relativos al Príncipe de Viana”, Colección de documentos inéditos del Archivo de la Corona de Aragón, XIII, Barcelona, Imprenta del Archivo, 1864, pp. 271 y 281.
  • BOFARULL Y SARTORIO, Manuel: “Inventario de los bienes del Príncipe de Viana”, Colección de documentos inéditos del Archivo General de la Corona de Aragón, XXVI, Barcelona, Imprenta del Archivo, 1864, p. 136.
  • BOHIGAS, Pedro: La ilustración y la decoración del libro manuscrito en Cataluña. Período gótico y renacimiento, 2-II, Barcelona, Asociación de Bibliófilos de Barcelona, 1965.
  • BRADLEY, John William: A dictionary of miniaturists, illuminators, calligraphers, and copists, III, Londres, Bernard Quaritch, 1887-1889, pp. 378-382. Catalogue of Additions to the Manuscripts in the British Museum in the years MDCCCLIV-MDCCCLX, Additional ms. 19,720-24,026, Norwich, Published by the Trustees of the British Museum, 1965, p. 324.
  • BROCATO, Linde: “Leveraging the symbolic in the fifteenth century: The writings, library and court of Carlos de Viana”, La Corónica: A Journal of Medieval Hispanic Languages, Literatures, and Cultures, 40-2, 2012.
  • CABRÉ, Míriam: “Como por los márgenes del libro verá vuestra alteza: la presencia del entorno alfonsí en la traducción de la “Ética” de Carlos de Viana”, Actas del VIII Congreso Internacional de la Asociación Hispánica de Literatura Medieval, Santander, Consejería de Cultura del Gobierno de Cantabria, Año Jubilar Lebaniego, Asociación Hispánica de Literatura Medieval, 2000, pp. 411-426.
  • CALMETTE, Joseph: “Documents relatifs à Don Carlos de Viane (1460-1461) aux archives de Milan”, extracto des Mélanges d’Archéologie et d’Histoire Publius par l’École française de Rome, XXI, 1901, p. 453.
  • CALMETTE, Jospeh : La Question des Pyrénées et la Marche d’Espagne au moyen âge, París, J. B. Janin Éditeur, 1947, p. 134.
  • CANELLAS, Ángel y TRENCHS, Josep: “Cancillería y cultura. La cultura de los escribanos y notarios de la Corona de Aragón (1344-1479), Folia Stuttgartensia, Zaragoza, Institución Fernando el Católico, CSIC, 1988, p. 106.
  • COLL JULIÀ, Núria: Doña Juana Enríquez. Lugarteniente Real en Cataluña (1461-1468), I, Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, Patronato Marcelino Menéndez Pelayo, 1953, p. 86.
  • Colophons des manuscrits occidentaux des origines au XVIè siècles, Bénédictins du Bouveret, Fribourg, Éditions Universitaires, II, 1967, p. 142l, nº 4701.
  • CORTI, Paola: Indentité, memoires et dévotion dans les livres d’heures et de prières de l’entourage familial de Catherine de Clèves, duchesse de Gueldre (XIVè-XVè siècles), tesis doctoral dirigida por Martin Aurell y AnneMarie Legaré, Université de Poitiers, 2014
  • CRUELLS, Manuel: “Alguns documents sobre la vida cultural i literaria de Carles de Viana”, p. 91.
  • MOLINA, Joan: “Las rutas mediterráneas de Alfonso Rodríguez, pintor y miniaturista de corte”, pp. 519-529.
  • CRUELLS, Manuel: El príncep Carles de Viana, Barcelona, Col.lecció Popular Barcino, 1935, pp. 7-8.
  • DE ANDRÉS, Gregorio: “La valiosa colección de códices del Conde de Guimerà en la Biblioteca Nacional”, Cuadernos para la Investigación de la Literatura Hispánica, 14,1991, p. 91 nº 203.
  • DE MARINIS, Tammaro: La biblioteca Napoletana dei Re d’Aragona, I, Milán, Ulrico Hoepli, 1952, pp. 15-16; 35-36, nota 134.
  • DELISLE, Léopold : “Un livre de la bibliothèque de don Carlos Prince de Viane”, Revue de l’Art Chrétien, I, 1899, pp. 94-95.
  • DEROLEZ, Albert: Codicologie des manuscrits en écriture humanistique sur parchemin, Turnhout, Brepols 1984, I, p. 125; II, p. 106 nº 719.
  • DESDEVISES DU DEZERT, Georges: Don Carlos d’Aragon, Prince de Viane, Étude sur l’Espagne du Nord au XVè siècle, Paris, Armand Colin et Cie, Éditeurs,1889, p. 140
  • DESDEVISES DU DEZERT, Georges: Don Carlos de Aragón, Príncipe de Viana, Estudio sobre la España del Norte en el siglo XV,(reed.), Pamplona, Gobierno de Navarra, 1999, p. 171.
  • FERNÁNDEZ LÓPEZ, Jorge: “Carlos de Aragón, príncipe de Viana y su tradición de la Ética Nicomáquea”, Alazet, 14, 2002, pp. 223-232.
  • FERNÁNDEZ, Laura; J. RODRÍGUEZ, Francisco J.: “Historia de “J” (“La Gran Conquista de Ultramar”) ms. 1.187 de la Biblioteca Nacional de Madrid, Actas del VIII Congreso Internacional de la Asociación Hispánica de Literatura Medieval, al cuidado de Margarita Freixas y Silvia Iriso con la colaboración de Laura Fernández, Santander, Consejería de Cultura del Gobierno de Cantabria, Año Jubilar Lebaniego, Asociación Hispánica de Literatura Medieval, 2000, pp. 701-716.
  • FINZI, Claudio: “Testi umanistici italiani a Barcellona. Il “De Temporibus” de Matteo Palmieri”, XIV Congresso di Storia della Corona d’Aragona, La Corona d’Aragona in Italia (secc. XIII-XVIII). Vol. Quinto. Comunicazioni, 4 Incontro delle cultura nel dominio catalanoaragonese in Italia, a cura di M.G. Meloni e O. Schena, Cagliari, ETS, 1997, p. 218.
  • GAYANGOS, Pascual de: Catalogue of the Manuscripts in the Spanish Language in the British Museum, I, London, Printed by order of the Trustees, 1875, pp. 9-10.
  • GIMENO BLAY, Francisco M.: “Una aventura caligráfica: Gabriel Altadell y su “De Arte Scribendi” (ca. 1468)”, Scrittura e civiltà, 17, 1993, p. 265 nº 10.
  • GUTIÉRREZ BAÑOS, Fernando: Las empresas artísticas de Sancho IV el Bravo, Estudios de Arte nº 8, Burgos, Junta de Castilla y León, Consejería de Educación y Cultura, 1997, pp. 223-232.
  • HEUSCH, Carlos: « La Morale du Prince Charles de Viana », Atalaya, 4, 1993, p. 103, nota 53.
  • KRISTELLER, Paul Oskar.: Iter Italicum. A finding list of uncatalogued of incompletely catalogued humanistic manuscripts of the Renaissance in Italian and other libraries, vol. III (alia itinera 1), Londres, The Warburg Institute Leiden, E. J. Brill,1977 (reimpresión).
  • La Gran Conquista de Ultramar, que mandó escribir el rey Don Alfonso el Sabio, ilustrada con notas críticas y glosario por Don Pascual de Gayangos, Biblioteca de Autores Españoles, desde la formación del lenguaje hasta nuestros días, Madrid, M. Rivadeneyra, 1858, pp. VIII-IX.
  • LACARRA, José María: Historia del reino de Navarra en la Edad Media, Pamplona, Caja de Ahorros de Navarra, 1975, p. 468.
  • LACARRA, María del Carmen: “Arte tardogótico, 1441-1512. Artes del color [retablos]”, Arte gótico en Navarra, (Clara FernándezLadreda, directora et al.), Pamplona, Gobierno de Navarra, 2015, p. 595.
  • LACARRA, María Jesús; LÓPEZ ESTRADA, Francisco: “La prosa en tiempos de Sancho IV”, Orígenes de la prosa, Madrid, Júcar, 1993, p. 61.
  • MARFANY SIMÓ, Marta: “Balades, lais i rondells francesos en la literatura catalana del segle XV”, Mot so razo, 8, 2009, p. 22.
  • MARFANY, Marta: “La influència de la poesia francesa des d’Andreu Febrer a Ausiàs March”, Estudis Romànics, 34, 2012, p. 269.
  • MARTÍNEZ DE AGUIRRE, Javier; MENÉNDEZ PIDAL, Faustino: Emblemas heráldicos en el Arte Medieval Navarro, Pamplona, Gobierno de Navarra, 1996, pp. 86-87, nota 69.
  • MARTÍNEZ FERRANDO, Ernest J.: Pere de Portugal, “rei dels catalans”, vist a través dels registres de la seva cancilleria, Barcelona, Institut d’Estudis Catalans (Memòries de la Secció Històrico-arqueològica, 8), 1936, p. 137.
  • MARTÍNEZ FERRANDO, Ernesto J.: Jaime II de Aragón. Su vida familiar, II, Barcelona, Consejo Superior de Investigaciones Científicas. Escuela de Estudios Medievales, 1948, p. 88, doc. 131.
  • MASSÓ TORRENTS, Jaume: “Inventari dels bens mobles del rey Martí d’Aragó”, Revue Hispanique, XII, 1905, p. 514 nº 1050.
  • MASSÓ TORRENTS, Jaume: El Príncep de Viana i les seves relacions literàries, discurs llegit pel president Jaume Massó Torrents en la sessió inaugural del curs acadèmic de 1926-1927, celebrada el 4 de Desembre 1926, Barcelona, A. López Llaussàs, 1926, pp. 4-11.
  • MILLARES CARLO, Agustín: Tratado de Paleografía española, I, Madrid, Espasa-Calpe, 1983 (3ª ed.), p. 210, nota 28 y p. 385, nº 296.
  • MIRALLES, Melcior: Crònica i dietari del capellà d’Alfons el Magnànim, (edició a cura de Mateu Rodrigo Lizondo), colección Fonts Històriques valencianes, Valencia, Universitat de València, 2011, p. 284, nº 193.
  • MIRANDA MENACHO, Vera-Cruz: El príncipe de Viana en la Corona de Aragón (1457-1461), tesis doctoral, dirigida por Roser Salicrú Lluch y Eloísa Ramírez Vaquero, Universidad de Barcelona, 2011.
  • MOLINA I FIGUERAS, Joan: “Las rutas mediterráneas de Alfonso Rodríguez, pintor y miniaturista de corte”, Imágenes y promotores en el Arte Medieval. Miscelánea en Homenaje a Joaquín Yarza Luaces, Bellaterra, Universidad Autónoma de Barcelona, 2001, pp. 523-524
  • MOLINA I FIGUERAS, Joan: Arte, Devoción y poder en la pintura tardogótica catalana, Murcia, Universidad de Murcia, 1999, pp. 24-25.
  • NARBONA CÁRCELES, María : “Agnès de Clèves, princesse de Viana (1439-1448), et l’influence de la Bourgogne a la cour de Navarre”, La cour de Bourgogne et l’Europe : Le rayonnement et les limites d’un modèle culturel, Actes du colloque international tenu à Paris les 9, 10 et 11 octobre 2007, (ed. W. Paravicini), “Beihefte der Francia”, 73, Ostfildern, Thorbeke, 2013, pp. 649-668.
  • NARBONA CÁRCELES, Maria: “¡Ay!... las divisas de Carlos de Évreux, Príncipe de Viana (1421-1461)”, Príncipe de Viana, 253, 2011, pp. 357-374.
  • Nascimento, Aires A.: “Manuscritos e textos dos Prícipes de Avis: o Leal Conselheiro e outros manuscritos problemas de deriva filológica e tentativa de reintegraçao”, Medieval and Renaissance Spain and Portugal – Studies in honor of Arthur L.-F. Askins, ed. Martha E. Schaffer & António Cortijo Ocaña, Woodbridge, Tamesis, 2006, pp. 269-288
  • NAVIA, Luis E.: Classical Cynicism: A Critical Study, Westport-Connecticut-London, Greenwood Press, 1996, p. 120. Les voyages d’Alexandre au paradis Orient et Occident, regards croisé, sous la direction de Catherine Gaullier-Bougassas et Margaret Bridges, Turnhout, Brepols, 2013.
  • New Palaeographical Society, sec. 1, London, 1900-1928, pl. 1456. Reproductions from Illuminated Manuscripts, with a preface by G. F. Warner, I, London, British Museum-Departament of Manuscripts, 1907, pl. 47.
  • ORCÁSTEGUI GROS, Carmen: La Crónica de los reyes de Navarra del Príncipe de Viana (Estudio, Fuentes y Edición crítica), Pamplona, Diputación Foral de Navarra, 1978.
  • PLANAS, Josefina: “El alfabeto gótico del estilo Internacional en Cataluña”, Fragmentos, 17-18-19, 1991, pp. 73-84.
  • PLANAS, Josefina: “L’illustrazione del libro in Catalogna nei secoli del basso Medioevo: promotori, artisti e centri di creazione artística”, Medieval Charm. Illuminated Manuscripts for Royal, Aristocratic and Ecclesiastical Patronage, Florence Brazès-Moly/Francesca Marini (eds.), TDO editions, Pollestres, 2016, p. 140.
  • PLANAS, Josefina: “La ilustración del libro en la Corona de Aragón en tiempos del compromiso de Caspe: 1396-1420”, Artigrama, 26, 2011, pp. 431-477.
  • PLANAS, Josefina: “Valencia, Nápoles y Barcelona: la corte napolitana y el trasvase formal de manuscritos y artistas entre ambas orillas del Mediterráneo, durante el reinado de Alfonso el Magnánimo”, Medieval manuscripts in motion, congreso celebrado en Lisboa, 4-6 de Marzo 2015 (en prensa).
  • PLANAS, Josefina: “Valencia, Nápoles y Barcelona: la corte napolitana y el trasvase formal de manuscritos y artistas entre ambas orillas del Mediterráneo, durante el reinado de Alfonso el Magnánimo” (en prensa).
  • PLANAS, Josefina: El esplendor del gótico catalán. La miniatura a comienzos del siglo XV, Lleida, Edicions de la Universitat de Lleida, 1998, pp. 191-195.
  • PONTIERI, Ernesto: Alfonso il Magnanimo re di Napoli (1435-1458), Nápoles, Edizioni Schientifiche Italiane, 1975, pp. 224-231.
  • RAYMOND, Paul : “La Bibliothèque de Don Carlos, Prince de Viana”, Bibliothèque de l’École des Chartes, 19, 1858, p. 487. 31
  • RODRÍGUEZ PORTO, Rosa María: Thesaurum: la Crónica troyana de Alfonso XI (Escorial, H.I.6) y los libros iluminados de la monarquía castellana (1284 -1369), tesis doctoral, Universidade Santiago de Compostela, dirigida por Rocío Sánchez Ameijeiras, 2012, t.II, pp. 85 -126.
  • SAMARAN, Charles ; MARICHAL, Robert : Catalogue des manuscrits en écriture latine portant des indications de date, de lieu ou de copiste, París, Centre National de la Recherche Scientifique, 1981, IV-1, p. 195, pl. LXXXIV.
  • SLEPTZOFF, Lola: “Fontaines mystiques et fontaines profanes dans l’ art du 15ème siècle”, Studia Hierosolymitana, 24, 1972, pp. 42-57.
  • SOLER Y PALET, Josep: “L’obra del Dant a Catalunya”, Catalana. Revista, 5, 1912, p. 151.
  • VAN MARLE, Raimond : L’Art profane au Moyen-Âge et a la Renaissance et la decoration des demeures, II, New York, Hacker Art Books, 1971, pp. 432-433.
  • VICENS VIVES, Jaume: “Trayectoria mediterránea del Príncipe de Viana (1458-1461)”, Príncipe de Viana, 9, 1950, pp. 211-222.
  • VON FALKENHAUSE, Vera: “I documenti napoletani come fonte per lo studio delle interferenze greco-latine (IX-XII secolo), La lingua dei documenti notarili altomedievali dell’Italia meridionale. Bilancio degli studi e prospettive di ricerca, a cura de Rosanna Sornicola e Paolo Greco, con la collaborazione di Giovanna Pianese, Nápoles, Tavolario Edizioni, 2012, pp. 107-126.
  • WATSON, Andrew G.: Catalogue of Dated and Datable Manuscripts c. 700-1600 in the Department of Manuscripts. The British Library, I, The Text, London, The British Library, 1979, pp. 58-59, nº 239.
  • WITTLIN, Curt : “Les manuscrits dits « Del Papa Luna » dans deux inventaires de la bibliothèque de Gaspar Johan Sánchez Munyoz à Teruel », Estudis Romànics, XI, 1962, p. 18 nº 21 (61).
  • YARZA LUACES, Joaquín: “María de Navarra y la ilustración del Libro de Horas de la Biblioteca Nazionale Marciana”, Libro de Horas de la reina María de Navarra, volumen de estudios de la edición facsímil, Barcelona, Moleiro, 1996, pp. 95-256.
  • ZURITA, Jerónimo: Anales de la Corona de Aragón, IV, Impresos en Çaragoça en el colegio de San Vicente