Trata de seres humanos y migraciónuna exploración al sistema de protección en España a partir de la perspectiva comparada

  1. Miranda Ruche, Xavier 1
  2. Villacampa Estiarte, Carolina 1
  1. 1 Universitat de Lleida
    info

    Universitat de Lleida

    Lleida, España

    ROR https://ror.org/050c3cw24

Revista:
Migraciones

ISSN: 1138-5774 2341-0833

Año de publicación: 2022

Número: 54

Tipo: Artículo

DOI: 10.14422/MIG.I54Y2022.012 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso abierto editor

Otras publicaciones en: Migraciones

Resumen

España presenta unas cifras muy elevadas de personas migrantes entre las víctimas de trata de seres humanos. Por ello, este artículo plantea una aproximación crítica al sistema de protección español dirigido a dichas víctimas. Con este objetivo se realizó un análisis comparativo con cinco países del entorno europeo. Los resultados indican que España tiene una infraestructura deficitaria para la identificación. Ello impide a las víctimas no detectadas beneficiarse de las coberturas formales de protección y les bloquea su acceso al periodo de restablecimiento y reflexión, así como al permiso de residencia. Para garantizar la atención y los derechos de todas las víctimas, España debería articular un sistema de identificación integrado por un mayor número de operadores especializados, como se observa en el modelo británico, portugués y neerlandés. Dado el alto componente migratorio de la trata de seres humanos, dicho sistema debería ser especialmente competente en materia de diversidad cultural.

Referencias bibliográficas

  • Achotegui, J. (2009). Migración y salud mental. El síndrome del inmigrante con estrés crónico y múltiple (síndrome de Ulises). Zerbitzuan, 46(163).
  • APRAMP - Asistencia integral de las víctimas de trata de seres humanos con fines de explotación sexual. (2017). Guía de intervención con víctimas de trata para ayuntamientos y trabajadores sociales. https://apramp.org/download/guia-de-intervencion-con-victimas-detrata-para-ayuntamientos-y-trabajadoresas-sociales/?wpdmdl=1324
  • Bryant, K. y Landman, T. (2020). Combatting Human Trafficking since Palermo: What Do We Know about What Works? Journal of Human Trafficking, 6(2), 119-140. https://doi.org/10.1080/23322705.2020.1690097
  • Bundesregierung. (2020, 22 de diciembre). Hilfe Telefon. Gewalt gegen frauen. https://www.hilfetelefon.de/
  • Carrillo, L., Mokrani, M. y Zuppiroli, J. (2017). ¿De qué se trata? Visibilizando otras finalidades de la trata de seres humanos. Accem. https://www.accem.es/wp-content/uploads/2018/04/Informe-DEQUESETRATA.pdf
  • Carrillo, L. y Gasperis, T. de. (2019). La otra cara de la trata. Informe diagnóstico sobre otras formas de trata que afectan a las mujeres. Accem. https://www.accem.es/wp-content/uploads/2019/11/LA-OTRA-CARA-DE-LA-TRATA-NOVICOM-2019.pdf
  • Centro de Inteligencia contra el Terrorismo y el Crimen Organizado (CITCO). (2019). Trata de seres humanos en España. Balance estadístico 2014-18. Ministerio del Interior. Secretaría de Estado de Seguridad. http://www.interior.gob.es/documents/10180/8736571/Balance+Ministerio+FINAL+2014-18.pdf/2051e1f9-5248-49e0-ab48-ae9dee5e53bc
  • CoMensha. (2020, 23 de diciembre). Coördinatiecentrum tegen Mensenhandel. https://www.comensha.nl/
  • David, F., Bryant, K. y Joudo Larsen, J. (2019). Migrants and their vulnerability. To human trafficking, modern slavery and forced labour. International Organization for Migration (IOM). https://publications.iom.int/system/files/pdf/migrants_and_their_vulnerability.pdf
  • Defensor del Pueblo. (2012). La trata de seres humanos en España: víctimas invisibles. https://www.defensordelpueblo.es/wp-content/uploads/2015/05/2012-09-Trata-de-seres-humanos-en-Espa%C3%B1a-v%C3%ADctimas-invisibles-ESP.PDF
  • Defensor del Pueblo. (2016). El asilo en España. La protección internacional y los recursos del sistema de acogida. https://www.defensordelpueblo.es/wp-content/uploads/2016/07/Asilo_en_Espa%C3%B1a_2016.pdf
  • European Comission. (2013). The EU rights of victims of trafficking in human beings. Publications Office of the European Union. https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/e-library/docs/thb_victims_rights/thb_victims_rights_en.pdf
  • European Comission. (2014). Identification of victims of trafficking in human beings in international protection and forced procedures. Home Affairs. https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/networks/european_migration_network/reports/docs/emnstudies/emn_synthesis_identification_victims_trafficking_final_13march2014.pdf
  • European Comission. (2018). Report from the Commission to the European Parliament and the Council. Second report on the progress made in the fight against trafficking in human beings (2018) as required under Article 20 of Directive 2011/36/EU on preventing and combating trafficking in human beings and protecting its victims. COM (2018) 777 final. https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-security/20181204_com-2018-777-report_en.pdf
  • European Commission - Migration and Home Affairs. (2018). Data collection on trafficking in human beings in the EU. Publications of the European Union. https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-security/20181204_data-collection-study.pdf
  • European Commission - Migration and Home Affairs. (2020). Data collection on trafficking in human beings in the EU. Publications of the European Union. https://ec.europa.eu/anti-trafficking/sites/antitrafficking/files/study_on_data_collection_on_trafficking_in_human_beings_in_the_eu.pdf
  • FEI - France Expertise Internationale. (2013). Guidelines for the first level identification of victims of trafficking in Europe. Ministère des Affaires étrangères. http://www.renate-europe.net/wp-content/uploads/2013/12/2014.11_identification_1_GUIDELINES.pdf
  • Fernández, G. y Waisman, V. (2016). Implementation of Directive 2011/36/EU from a gender perspective in Spain. En A. Scherrer y H. Werner (eds.), Trafficking in Human Beings from a Gender Perspective Directive 2011/36/EU. European Implementation Assessment (pp. 212-239). European Parliamentary Research Service. https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2016/581412/EPRS_STU(2016)581412_EN.pdf
  • Fouladvand, S. y Ward, T. (2019). Human trafficking, vulnerability and the state. The Journal of Criminal Law, 83(1), 39-54. https://doi.org/10.1177%2F0022018318814373
  • García, S. (2012). La trata en España: una interpretación de los Derechos Humanos en perspectiva de género. Dilemata, 10, 45-64.
  • Gobierno de España. (2011a). Protocolo Marco de protección de las víctimas de trata de seres humanos. https://violenciagenero.igualdad.gob.
  • Gobierno de España. (2011b). Anexo 1 al Protocolo. Pautas para la entrevista a posibles víctimas. https://www.bienestaryproteccioninfantil.es/imagenes/tablaContenidos03SubSec/Protocolo_Marco_proteccion_victimas_trata.pdf
  • Gobierno de España. (2011c). Anexo 2 al Protocolo. Identificadores para la identificación de víctimas. https://www.bienestaryproteccioninfantil.es/imagenes/tablaContenidos03SubSec/Protocolo_Marco_proteccion_victimas_trata.pdf
  • Gobierno de España. (2011d). Anexo 3 al Protocolo. Información que debe proporcionarse a las víctimas. https://violenciagenero.igualdad.gob.es/gl/otrasFormas/trata/normativa-Protocolo/marco/docs/ANEXO3protocoloTSH.pdf
  • Gobierno de España. (2018). Anexo 4 al Protocolo. Guía de recursos existentes para la atención a víctimas de trata con fines de explotación sexual. https://violenciagenero.igualdad.gob.es/gl/otrasFormas/trata/normativaProtocolo/marco/docs/ResumenGuiaWebMapasJulio2018.pdf
  • Governo de Portugal. (2014a). Sistema de referenciação nacional de vítimas de tráfico de seres humanos. https://www.cig.gov.pt/wp-content/uploads/2019/05/Sistema-de-referencia%C3%A7%C3%A3o-nacional-de-v%C3%ADtimas-de-tr%C3%A1fico-deseres-humanos.pdf
  • Governo de Portugal. (2014b). Sistema de referenciação nacional de vítimas de tráfico de seres humanos. Fluxograma. http://cid.cig.gov.pt/Nyron/Library/Catalog/winlibimg.aspx?skey=0E20B9FDAD87420E916AF496F64A680C&doc=95878&img=139318&save=true
  • Governo de Portugal. (2015a). Ferramenta prática para a sinalização de vítimas de tráfico de seres humanos para fins de exploração laboral. http://cid.cig.gov.pt/Nyron/Library/Catalog/winlibimg.aspx?skey=0E20B9FDAD87420E916AF496F64A680C&doc=95878&img=139315&save=true
  • Governo de Portugal. (2015b). Ferramenta prática para a sinalização de vítimas de tráfico de seres humanos para fins de exploração sexual. http://cid.cig.gov.pt/Nyron/Library/Catalog/winlibimg.aspx?skey=0E20B9FDAD87420E916AF496F64A680C&doc=95878&img=139316&save=true
  • Governo de Portugal. (2015c). Ferramenta prática para a sinalização de vítimas de tráfico de seres humanos para mendicidade forçada e atividades ilícitas. http://cid.cig.gov.pt/Nyron/Library/Catalog/winlibimg.aspx?skey=0E20B9FDAD87420E916AF496F64A680C&doc=95878&img=139317&save=true
  • GRETA - Group of Experts on Action against Trafficking in Human Beings. (2016). Report concerning the implementation of the Council of Europe Convention on Action against Trafficking in Human Beings by the United Kingdom. Second evaluation round. Council of Europe. https://rm.coe.int/16806abcdc
  • GRETA - Group of Experts on Action against Trafficking in Human Beings. (2017). Report concerning the implementation of the Council of Europe Convention on Action against Trafficking in Human Beings by Portugal. Second evaluation round. Council of Europe. https://rm.coe.int/16806fe673
  • GRETA - Group of Experts on Action against Trafficking in Human Beings. (2018a). Report concerning the implementation of the Council of Europe Convention on Action against Trafficking in Human Beings by Spain. Second evaluation round. Council of Europe. https://rm.coe.int/greta-2018-7-frg-esp-en/16808b51e0
  • GRETA - Group of Experts on Action against Trafficking in Human Beings. (2018b). Report concerning the implementation of the Council of Europe Convention on Action against Trafficking in Human Beings by the Netherlands. Second evaluation round. Council of Europe. https://rm.coe.int/greta-2018-19-fgr-nld-en/16808e70ca
  • GRETA - Group of Experts on Action against Trafficking in Human Beings. (2018c). Report concerning the implementation of the Council of Europe Convention on Action against Trafficking in Human Beings by Italy. Second evaluation round. Council of Europe. https://rm.coe.int/greta-2018-28-fgr-ita/168091f627
  • GRETA - Group of Experts on Action against Trafficking in Human Beings. (2019). Report concerning the implementation of the Council of Europe Convention on Action against Trafficking in Human Beings by Germany. Second evaluation round. Council of Europe. https://rm.coe.int/greta-2019-07-fgr-deu-en/1680950011
  • Home Office. (2014). Modern slavery strategy. https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/383764/Modern_Slavery_Strategy_FINAL_DEC2015.pdf
  • Home Office. (2016). Victims of modern slavery – frontline staff guidance. Version 3.0. https://www.antislaverycommissioner.co.uk/media/1057/victims-of-modern-slavery-frontline-staff-guidance-v3.pdf
  • IOM - International Labour Organization y Walk Free Foundation. (2017). Global Estimates of Modern Slavery: Forced labour and forced marriage. International Labour Office (ILO). https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---dgreports/---dcomm/documents/publication/wcms_575479.pdf
  • IOM - International Organization for Migration (IOM). (2017). Flow Monitoring Surveys: The Human Trafficking and Other Exploitative Practices Prevalence Indication Survey. https://migration.iom.int/docs/FMS_CT_Analysis_male%20female_Central_Eastern_2017.pdf
  • IOM - International Organization for Migration (IOM). (2019). World Migration Report 2020. IOM. https://www.un.org/sites/un2.un.org/files/wmr_2020.pdf
  • Jiménez, M. y Tarancón, P. (2018). Perspectivas de profesionales del tercer sector sobre la intervención con víctimas de trata con fines de explotación sexual. Revista Electrónica de Ciencia Penal y Criminología, 20-25, 1-25.
  • KOK. (2018). Evaluation Report on the implementation of the Council of Europe Convention on Action against Trafficking in Human Beings by the parties to the treaty. https://www.kok-gegen-menschenhandel.de/fileadmin/user_upload/medien/Publikationen_KOK/KOK_NGO_Report_to_GRETA_2nd_Evaluation_Round_01.03.18.pdf
  • KOK. (2020, 17 de diciembre). Menschenhandel. https://www.kok-gegen-menschenhandel.de/menschenhandel
  • Mansur Días, G. (2017). Trata de personas, tráfico de migrantes y la gobernabilidad de la migración a través del crimen. Etnográfica, 21(3), 541-554. https://doi.org/10.4000/etnografica.5026
  • Meneses, C., Uroz, J., Rúa, A., Gortázar, C. y Castaño, M. J. (2015). Apoyando a las Víctimas de Trata. Las necesidades de las mujeres víctimas de trata con fines de explotación sexual desde la perspectiva de las entidades especializadas y profesionales involucradas. Propuesta para la sensibilización contra la trata. Ministerio de Sanidad, Servicios Sociales e Igualdad. https://violenciagenero.igualdad.gob.es/violenciaEnCifras/estudios/investigaciones/2015/pdf/Apoyando_Victimas_Trata.pdf
  • Milano, V. (2016). Protección de las víctimas de trata con fines de explotación sexual. Estándares internacionales en materia de enfoque de derechos humanos y retos relativos a su aplicación en España. Revista electrónica de estudios internacionales, 32, 1-54. https://doi.org/10.17103/reei.32.05
  • Minderoo Foundation. (2019). Measurement, action, freedom: An independent assessment of government progress towards achieving UN sustainable development goal 8.7. https://cdn.globalslaveryindex.org/2019-content/uploads/2019/07/17123602/walk.free_.MAF_190717_FNL_DIGITAL-P.pdf
  • Morondo, D. (2016). ¿Un nuevo paradigma para la igualdad? La vulnerabilidad entre la condición humana y la situación de indefensión. CEFD, 34, 205-221. https://doi.org/10.7203/CEFD.34.8916
  • Obokata, T. (2006). Trafficking in Human Beings from a Human Rights Perspective: Towards a Holistic Approach. Martinus Nijhoff Publishers. https://doi.org/10.1163/ej.9789004154056.i-247
  • Oram, S., Abas, M., Bick, D., Boyle, A., French, R., Jakobowitz, S., Khondoker, M., Stanley, N., Trevillion, K., Howard, L. y Zimmerman, C. (2016). Human trafficking and health: a survey of male and female survivors in England. American Journal of Public Health, 106(6), 1073-78. https://doi.org/10.2105/AJPH.2016.303095
  • OSCE – Organization for Security and Co-operation in Europe. (2004). National Referral Mechanisms. Joining Efforts to Protect the Rights of Trafficked Persons. A Practical Handbook. OSCE/ODIHR. https://www.osce.org/files/f/documents/0/4/13967.pdf
  • Piotrowicz, R., Skrivankova, K., Heide, B. y Wijers, M. (2016). Implementation of Directive 2011/36/EU from a gender perspective in Germany, Lithuania, Romania, Sweden, the Netherlands and the UK. En A. Scherrer y H. Werner (eds.), European Implementation Assessment (pp. 115-169). European Parliamentary Research Service. https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2016/581412/EPRS_STU(2016)581412_EN.pdf
  • Polatside, V. y Mujaj, E. (2018). Road map for integration of victims of human trafficcking among migrants in Finland, Germany and Sweden. The Council of the Baltic Sea States. https://cbss.org/wp-content/uploads/2020/04/Integration-RoadMap-Victims-of-Human-Trafficking_ENG.pdf
  • Presidenza del Consiglio dei Ministri y Organizzazione Internazionale del Lavoro. (2011). Il lavoro forzato e la tratta di esseri umani. Manuale per gli ispetto ri del lavoro. https://www.osservatoriointerventitratta.it/wp-content/uploads/2018/01/allegato-3-manuale-ispettori-del-lavoro.pdf
  • Presidenza del Consiglio dei Ministri. (2017). Meccanismo Nazionale di Referral per le Persone Trafficate in Italia. https://www.osservatoriointerventitratta.it/wp-content/uploads/2018/01/allegato-1-meccanismo-nazionale-referral.pdf
  • Presidenza del Consiglio dei Ministri. (2018). Linee guida per la definizione di un mecanismo di rapida identificazione delle vittime di tratta e grave sfruttamento. https://www.osservatoriointerventitratta.it/wp-content/uploads/2018/01/allegato-2-linee-guida-rapida-identificazione.pdf
  • RECTP – Red Española contra la Trata de Personas. (2015). Informe de la Red Española contra la Trata de Personas para la Coordinadora Europea de lucha contra la trata. https://www.bienestaryproteccioninfantil.es/fuentes1.asp?sec=20&subs=233&cod=2197&page=
  • Rijksoverheid. (2018). Samen tegen mensenhandel. Een integrale programma-aanpak van seksuele uitbuiting, arbeidsuitbuiting en criminele uitbuiting. https://www.rijksoverheid.nl/binaries/rijksoverheid/documenten/rapporten/2018/11/13/tk-bijlage-3-samen-tegen-mensenhandel/tkbijlage-3-samen-tegen-mensenhandel.pdf
  • Rijksoverheid. (2020a, 17 de diciembre). Wegwijzer mensenhandel. https://www.wegwijzermensenhandel.nl/
  • Rijksoverheid. (2020b, 18 de diciembre). Zorgcoördinatoren. https://www.wegwijzermensenhandel.nl/Zorgcoordinatoren/Zorgcoordinatoren.aspx
  • Ruiz, C., Stiplosek, D., Tortel, E., Machova, J. y Vudric, N. (2019). The identification of victims of human trafficking in transit and destination countries in Europe. A practical guideline for frontline workers. Croatian Red Cross y France terre d'asile. https://www.infomie.net/IMG/pdf/the-identification-of-victims-of-human-trafficking-in-transit-and-destination-countries-in-europe-a-practical-guideline-forfrontline-workers.pdf
  • Santos, B. (2019). Las víctimas de trata en España: el sistema de acogida de protección internacional. Anuario CIDOB de la Inmigración, 144-166. https://doi.org/10.24241/AnuarioCIDOBInmi.2019.144
  • Scholten, P. (2020). Mainstreaming versus alienation: conceptualising the role of complexity in migration and diversity policymaking. Journal of Ethnic and Migration Studies, 46(1), 108-126. https://doi.org/10.1080/1369183X.2019.1625758
  • Secretariat of the Council of Europe Convention on Action against Trafficking in Human Beings. (2016). Compedium of good practices on the implementation of the Council of Europe Convention on Action against Trafficking in Human Beings. Council of Europe. https://edoc.coe.int/en/trafficking-in-human-beings/7203-compendium-of-goodpractices-on-the-implementation-of-the-council-of-europe-convention-onaction-against-trafficking-in-human-beings.html
  • SICAR Cat y Proyecto Esperanza. (2019). Recomendaciones para el acceso efectivo de las víctimas de la trata de personas a la justicia y la compensación. https://www.proyectoesperanza.org/wp-content/uploads/2019/10/Declaracion_Dossier_15_Oct_version_digital.pdf
  • Torres, N. y Villacampa, C. (2017). Protección jurídica y asistencia para víctimas de trata de seres humanos. Revista General de Derecho Penal, 27.
  • UK Government. (2020a, 22 de diciembre). National referral mechanism guidance: adult. https://www.gov.uk/government/publications/human-trafficking-victims-referral-and-assessment-forms/guidance-on-the-national-referral-mechanism-forpotential-adult-victims-of-modern-slavery-england-and-wales
  • UK Government. (2020b, 22 de diciembre). Modern slavery victims: referral and assessment forms. https://www.gov.uk/government/publications/human-trafficking-victims-referral-and-assessment-forms
  • UN – United Nations. Office of the High Commissioner for Human Rights. (2014). Human Rights and Human Trafficking. Fact Sheet Nº 36. https://www.refworld.org/docid/5566d0e84.html
  • UNODC - United Nations Office on Drugs and Crime. (2009). International Framework for Action to Implement the Trafficking in Persons Protocol. United Nations. https://www.un.org/ruleoflaw/files/International%20Framework%20for%20Action%20to%20Implement%20the%20Trafficking%20in%20Persons%20Protocol.pdf
  • UNODC - United Nations Office on Drugs and Crime. (2020). Global Report on Trafficking in Persons 2020. https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/tip/2021/GLOTiP_2020_15jan_web.pdf
  • UNICEF y IOM – International Organization for Migration. (2017). Harrowing Journeys: Children on the Move Across the Mediterranean Sea, at Risk of Trafficking and Exploitation. https://publications.iom.int/system/files/pdf/harrowing_journeys.pdf
  • US Department of State. (2019). Trafficking in Persons Report 2019. United States Department of State Publication Office of the under Secretary for Civilian Security, Democracy, and Human Rights. https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/2019-Trafficking-in-Persons-Report.pdf
  • Van Dyke, R. (2017). Monitoring and Evaluation of Human Trafficking Partnerships in England and Wales. Anti-Trafficking Review, 8, 131-146. https://doi.org/10.14197/atr.20121788
  • Villacampa, C. (2011). La nueva directiva europea relativa a la prevención y la lucha contra la trata de seres humanos y a la protección de las víctimas ¿Cambio de rumbo de la política de la Unión en materia de trata de seres humanos? Revista electrónica de Ciencia Penal y Criminología. RECP, 13-14, 1-52.
  • Villacampa, C. (2014). Víctimas de la trata de seres humanos: su tutela a la Luz de las últimas reformas penales sustantivas y procesales proyectadas. Indret, 2, 1-31.
  • Villacampa, C. y Torres, N. (2016). Trata de seres humanos para explotación criminal: ausencia de identificación de las víctimas y sus efectos. Estudios Penales y Criminológicos, 36, 711-829.
  • Villacampa, C. y Torres, C. (2021). Aproximación institucional a la trata de seres humanos en España: valoración crítica. Estudios Penales y Criminológicos, 41, 1-28.
  • Villlacampa, C., Gómez, M. J., Torres, C. y Miranda, X. (2021). Trata de seres humanos: dimensión y características en España. Revista General de Derecho Penal, 35, 1-32.